روشنایی

نورپردازی

قبل ازاینکه بخواهیم راجع به نورپردازی موزه و گالری صحبت کنیم، باید بدانیم که به راستی نورچیست؟ آیا نور فقط همان چیزی است که ما می بینیم و یا اینکه در پس پرتوهای زیبای آن، راز بزرگی نهفته است؟
در اواسط قرن نوزدهم، دانشمندی به نام «جیمز کلارک مکسول» توانست با استفاده از معادلات ریاضی، تصویری یکپارچه از پدیده‌ی الکترومغناطیس بسازد. طبق نظریه مکسول نور ماهیتی الکترومغناطیسی دارد. آن چه مکسول راجع به نور اظهار داشت، آن‌قدر بزرگ بود که آلبرت انشتین درباره‌ی او می‌گوید: « مکسول برای همیشه جهان را تغییر داد».
طبق این نظریه نوری که چشم انسان قادر به دیدن آن است طیف خاصی از امواج الکترومغناطیسی با طول موج بین 380nm تا 780nm است.

موارد زیر شامل گستره کامل امواج الکترومغناطيسي میشوند:

1- موج راديويي

2- امواج مادون قرمز

3- نور مرئي از طیف رنگی قرمز تا بنفش

4-امواج فرابنفش

5- اشعه ايکس

6- اشعه گاما

اما نیوتون پس از تعدادی آزمایش که با نور و آینه انجام داد، فهمید که پرتوهای نور از قوانین هندسی نیز به دقت پیروی می‌کنند. به عنوان مثال وقتی پرتوی نوری را به یک آینه می‌تابانید، دقیقا به جهت عکس بازتاب می‌شود. او اعتقاد داشت که امواج در چنین مسیر‌هایی، مستقیم و قابل پیش‌بینی حرکت نمی‌کنند، پس نور باید بوسیله‌ی ذرات بسیار ریز و بی‌وزن حمل شود. پس نتیجه گرفت که نور، ماهیت ذره‌ای دارد! همچنین انیشتین نیز همانند نیوتون معتقد بود که نور ماهیت ذره‌ای دارد و این ذره ها را فوتون نام نهاد.
به هرحال، فیزیک‌دانان تصمیم گرفتند به دعوای اینکه نور ذره‌ است و یا موج خاتمه دهند، چون نور به خوبی هر دو رفتار را از خود نشان می‌داد. آن‌ها رفتار نور را یک پارادوکس بزرگ می‌دانستند. پس نتیجه گرفتند که نور هم موج است و هم ذره! چشم انسان نیز در حقیقت حسگری است که از بخش مرئی پرتوی الکترومغناطیس استفاده می‌کند تا انسان بتواند جهان پیرامونش را بهتر درک کند.
با توجه به این توضیحات پی میبریم که چرا درکنار اثرات زیبایی‌شناختی نور، باید به بهداشت و ایمنی نور هم توجه نمود.

نورپردازی موزه و گالری

مقوله‌ی نورپردازی عمومی در اکثر جوامع علی الخصوص کشور ایران، با دید غیر تخصصی و سطحی نگریسته شده است. افراد عموما تنها دغدغه روشن بودن محیط را دارند، درحالی که توجه به این نکته ضروری است که مبحث نورپردازی از جنبه های بسیار متنوعی نظیر محیط‌های بهداشتی، هنری، فرهنگی و فنی متناسب با محیط نورپردازی، قابل بررسی است.
در مبحث محیط‌های گالری و موزه، نورپردازی یکی از اصلی ترین المان های تاثیرگذار در محیط است. همچنین درصورت عدم رعایت اصول نورپردازی در گالری و موزه، آسیب های ناشی از نورپردازی نامناسب در این محیط ها به مراتب نسبت به محیط های عمومی و جنرال بیشتر می باشد. در ادامه به بررسی مسائل پیرامون مطالب ذکرشده خواهیم پرداخت.

اصول طراحی نور در موزه و گالری

همانطور که پیش تر اشاره شد، زمانی که صحبت از نور پردازی می شود، اولین نکته ای که به ذهن افراد می رسد، تاریک نماندن قسمتی از محیط است. البته می توان گفت در اکثر محیط ها تا حدودی این امر درست و طبیعی است. اما باید توجه داشت که ابتدا باید اهداف نورپردازی مطابق با کاربری محیط مشخص شود و سپس در ارتباط با مسائل و نکات فنی آن بحث نمود. به طور مثال همانگونه که ذکر شد وجود سایه در نورپردازی محیط های عمومی یک پدیده اغلب منفی است اما در نورپردازی دکوراتیو و علی الخصوص در موزه ها و گالری های هنری استفاده بهینه از سایه اگر نگوییم اصلی ترین پارامتر، می توان گفت یکی از ویژگی ها و پارامتر های اصلی می باشد.

تاثیر نور بر سلامت آثار هنری

در مورد نورپردازی در گالری و موزه ها مهم ترین فاکتور، حفظ و صیانت از مجسمه ها، تابلو ها و اجسام موجود در نمایشگاه است. نور به دلیل داشتن ماهیت موجی و داشتن انرژی در برخورد با اجسام از خود انرژی ساتع می کند و این انرژی در دراز مدت می تواند باعث تغییرات در رنگ و باعث واکنش های شیمیایی در اجسام شود. شاید در نگاه اول به این فکر فرو رویم که تنها اشعه UV است که اثرات مخرب بر اجسام و افراد را دارد، اما وقتی که متوجه شویم نور مرئی نیز می تواند برای اجسام مشکل ساز باشد، مساله جدی تر خواهد شد.

به عنوان مثال، شدت نوری و مدت زمان در معرض تماس، از عواملی هستند که باعث محو شدگی و تغییر رنگ مواد رنگ شده می شوند. اشعه ماورای بنفش منجر به تضعیف، بی رنگ شدن، زرد شدن کاغذ و مواد آلی شده و همچنین خوانایی را کاهش می دهد. آسیب های نورپردازی نا مناسب بر روی اشیا از دونوع فیزیکی و شیمیایی می باشد. البته باید این نکته را مورد توجه قراردهیم که وقتی صحبت از آسیب های نورپردازی می کنیم، همواره فاکتور زمان نورپردازی نقش مهمی در جملات دارند، زیرا آسیب های نورپردازی از جنس آنی نیستند و همواره در طولانی مدت اثرات خود را برجای می گذارند.

منابع نوری

به طور کلی دونوع منبع نور طبیعی و غیر طبیعی وجود دارد، استفاده از نور طبیعی خورشید برای محیط های عمومی بسیار ایده‌‌آل است. این درحالی است که برای نورپردازی گالری ها و موزه ها اثرات بسیار مخرب وجبران ناپذیری را به دنبال دارد. زیرا که نور طبیعی خورشید دارای شدت نور بسیار بالایی است.  میزان اشعه UV خورشید بسیار بالاتر نسبت به سایر منابع مصنوعی است. این اتفاق باعث ایجاد محو شدگی سریع و گسترده و تخریب های شیمیایی در سطح بالا می شود.
انواع مختلف نور مصنوعی برای نورپردازی داخلی انواع محیط ها ازجمله گالری ها و موزه ها به شرح ذیل می باشد:

• لامپ های رشته ای

• لامپ های هالوژن کوارتز- تنگستن

• لامپ های فلورسنت پر شده از بخار جیوه

• لامپ های متال هالاید

• لامپ های LED

در میان منابع مصنوعی بالا همانطور که احتمالا می دانید، LED ها امروزه طرفداران زیادی به نسبت دیگر منابع دارند. زیرا که این منابع نوری در مقایسه با منابع قدیمی که مضراتی همچون: عمر مفیدکم، اشعه UV بالا، مخاطرات پوستی، مصرف انرژی بالا و… را دارا نیستند و با اختلاف بسیار زیادی در پارامترهای کارایی از هم گروهیان خود پیشی گرفته اند.
LED ها، نیمه هادی‏هایی هستند که می‏توانند طیف های خاصی از نور را منتشر کنند که این به جنس نیمه هادی استفاده شده بستگی دارد. LED ها اشعه ماورای بنفش یا مادون قرمز را منتشر نکرده و همچنین ایجاد گرما نمی کنند. آنها می توانند در مقایسه با دیگر منابع نوری با حداقل انرژی، نور تولید کنند و عمر طولانی داشته باشند.

از آنجائیکه اشعه ماورای بنفش از مخرب ترین اشعه ها است. در قدم اول نکته حائز اهمیت، حذف این پرتو است. چه با استفاده از منبع نور مناسب و چه با استفاده از فیلتر های مناسب می باشد. این فیلتر‌ها طول موج اشعه ماورای بنفش را تغییر داده و همچنین قادرند مقادیر زیادی از آن را مسدود کنند. این فیلترها هم به صورت شفاف و یا رنگی موجود بوده و در بسیاری از موارد در برابر حرارت نور خورشید، مانند عایق عمل می‏کنند.
لایه‌ی اوزون نقش فیلترینگ این اشعه را برای نورخورشید ایفا می‌کند. برخی از منابع نوری فلورسنت اشعه UV کمتری نسبت به سایر منابع تولید می‏کنند. برخی شرکت های تولید کننده، این میزان را بر روی محصول خود با واحد میکروویو برلومن درج می کنند. در هر صورت بهتر است که در این منابع نیز از فیلتر استفاده شود. اما پس از حذف اشعه UV مساله تمام نشده و کاهش اثرات منفی نور مرئی نیز نیازمند اتخاذ استراتژی های متفاوتی است.

نورپردازی سالن نمایش اشیاء

در مبحث نورپردازی سالن های نمایشگاه و موزه های هنری، نکته حائز اهمیت در انتخاب نوع و چگونگی نصب تجهیزات نورپردازی، اطلاع از درجه اهمیت و حساسیت اجسامی که قصد نورپردازی آنها را داریم می باشد. زیرا مطابق با آن طراح نورپرداز با آزادی عمل‌ بیشتر می‌تواند اقدام به طراحی نماید. به همین دلیل برای نورپردازی این گونه محیط ها نمی توان به یک قاعده واحد در همه‌ی محیط ها رسید، زیرا هر گاه صحبت از هنر است، مقوله‌ی خلاقیت باعث انعطاف پذیر شدن موضوع می گردد. در هرصورت برخی قواعد کلی نورپردازی سالن های نمایشگاهی و موزه های هنری به شرح زیر می باشد:

• استفاده از درجه روشنایی کم (در حدود 100 لوکس) و استفاده از سایه روشن و کنتراست نور (در مورد اجناس حساس، مانند نقاشی با آبرنگ و عکس های رنگی)

•  اجناس بدون رنگ و سیاه سفید، نسخه های خطی با جوهر نوشته شده، امکان تماس با شدت نور تا 250 لوکس را دارا می‌باشند.

  استفاده از منابع نور با قابلیت کم و زیاد شدن نور(Dimmable)

• حساسیت در مورد اجسامی که از جنس چوب، کاغذ، چرم، بافت و به طورکلی ارگانیک اند و یا بسیار شکننده می باشند، بالا می باشد و بهتر است در معرض دائم نمایش قرار نگیرند.

• ایجاد برنامه زمان بندی نمایش و کاهش مدت زمان در معرض نور قرار گرفتن اجسام حساس

• توجه به فاکتور مهم زمان در بررسی آسیب ها: زیرا تخریب نور به صورت آنی نیست، ازجنس جمع شونده و برگشت ناپذیراست!

• حتی الامکان، سیستم نورپردازی جنرال محیط از سیستم نورپردازی اجسام جدا باشد، به طور مثال در هنگام نظافت سالن که جزء زمان نمایشگاه محسوب نمی شود، ترتیبی اتخاذ شود تا نور به اجسام حساس نتابد.

• حفظ زیبایی فضای نمایشگاه با توجه به ملاحضات نورپردازی

• نورپردازی غیر مستقیم و ملایم همراه با فیلترهای مناسب بر روی اجسام حساس و استفاده از اصل تطابق چشم ( هرچه محیط اطراف نور کمتری داشته باشد، چشم انسان برای دیدن جسمی خاص، به نورکمتری نیاز دارد)

• آگاهی رساندن علت نورپردازی ملایم به بازدیدکنندگان

• نصب علامت های ورودی، خروجی و راهنمای مناسب به بازدیدکنندگان

• قرار دادن اجناس حساس به نور در جعبه های مخصوص

• خاموش کردن چراغ ها زمانی که فعالیتی انجام نمی شو و. یا بکارگیری سنسورهای حساس به حرکت

  پوشاندن پنجره ها با پرده

  و بسیاری ملاحظات دیگر که بنا بر اقتضای شرایط محیطی قابل اعمال است…

دپارتمان روشنایی شرکت سامان نوین تکفام علاوه بر فعالیت در حوزه نورپردازی فضاهای هنری در حوزه‌های روشنایی عمومی و اضطراری و همچنین نورپردازی داینامیک و دکوراتیو به صورت تخصصی مشغول به فعالیت می باشد که در این راستا در جهت بهبود دانش فنی خود از تجربیات و اطلاعات شرکت های بزرگ و معتبر در سطح دنیا بهره می برد. با عنايت به اين امر، شرکت سامان نوین تکفام امکان مهندسي ، تامين و اجراي سيستم‌هاي روشنايي را در هر سطحي از پروژه‌ها دارا مي باشد.