پارامترهای کیفی روشنایی

روشنایی یکی از خصوصیات مهم نور است و برخی از پارامترهای کیفی مرتبط با آن عبارتند از:

1. شدت روشنایی (Luminous Intensity): شدت روشنایی نمایانگر مقدار نوری است که یک منبع نور در یک جهت خاص تابانده می‌کند. واحد این پارامتر کندلا (candela) است.
2. روشنایی (Illuminance): روشنایی نشان‌دهنده توان نوری است که به یک واحد مساحت (مترمربع) تابیده می‌شود. واحد این پارامتر لوکس (lux) است.
3. روشنایی نسبی (Luminance): این پارامتر به نسبت روشنایی یک منبع نور به سطحی خاص اشاره دارد. واحد آن نیت (nit) است.
4. توان نوری (Luminous Flux): توان نوری مقدار کل نوری است که یک منبع نور در یک زمان مشخص تولید می‌کند. واحد این پارامتر لومن (lumen) است.
5. کارایی لامپ (Lamp Efficacy): این پارامتر نسبت توان نوری یک لامپ به توان برق مصرفی آن را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، بر اساس لومن بر وات (lumen per watt) اندازه گرفته می‌شود.

پارامترها ی کیفی روشنایی به طور کلی در توصیف و اندازه‌گیری خصوصیات نور و روشنایی به کار می‌روند و در طراحی نورپردازی، انتخاب منابع نور و بهینه‌سازی مصرف انرژی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

نور مستقیم- پارامترهای کیفیت سنتی و جدید
مشخصه های سنتی
– سطح روشنایی مطلوب
– پخش نور هارمونیک و هماهنگ
– خیرگی کم
– پرهیز از بازتاب آزاردهنده
– طراحی زیبا
– رنگ نور مناسب
– تشخیص رنگ مناسب
مشخصه های جدید
– تغییر حالت نورپردازی
– کنترل شخصی
– بازدهی انرژی
– ادغام نور طبیعی
– نور به عنوان عنصر مهم در طراحی داخلی و دکوراتیو
روشنایی – اصطلاحات متداول
مقدار کمینه روشنایی Ēm
این مقدار نباید از حدی پایین تر رود که از محدوده بینایی انسان خارج شود.
محدوده قابل دید
شدت روشنایی محیط های مختلف با یکدیگر متفاوت می باشد. سطح کار می تواند افقی، عمودی و یا سطح شیب دار باشد.
مناطق اطراف محدوده بصری
در این مناطق احتمالا باید شدت روشنایی کمتری نسبت به محدوده اصلی داشته باشند (به طور مثال 300 تا 500 lx)
پارامتر تعمیرات و نگهداری ( Maintenance factor)
این پارامتر عامل نفوذ گرد وخاک به لامپ و سالخوردگی آن را در مقدار روشنایی لامپ دخیل می داند. برنامه زمان بندی و نحوه تعمیرو نگه داری لامپ ( شامل تمیز نمودن و تعمیرات لامپ و اتصالات) باید مشخص شود.

یکنواختی (Uniformity Uo)

به عبارتی، اختلاف روشنایی بین نقاط مختلف نباید از حد Uo کمتر شود، UO = Emin/Ē.

ضریب بازتاب

ضریب بازتاب برای اتاق و اجزای تشکیل دهنده آن تعریف می شود و نشان دهنده میزان پتانسیل درخشندگی محیط در اثر بازتاب نور می باشد. از جدول ضریب بازتاب می توان برای تعیین این مقدار برای یک اتاق خاص استفاده نمود.

خیرگی

1. تابش مستقیم

• ویژگی ها
– نور بدون کنترل بر روی خیرگی
– سطح بسیار درخشنده
• تاثیر
– عدم تمرکز
– اشتباهات مکرر دیداری
– خستگی چشم
• راه حل
– استفاده از چراغ های با شدت روشنایی کم
– استفاده از پوشش با ماهیت پراکندگی(دیفیوز) کردن نور

2. تابش غیر مستقیم

• ویژگی ها
– سطوح با قابلیت بازتاب
– تنظیم اشتباه نور پردازی
– موقعیت کاری اشتباه
• تاثیر
– عدم تمرکز
– اشتباه مکرر دیداری
– خستگی چشم
• راه حل
– نورپردازی مطابق با طراحی خاص
– نور پردازی غیر مستقیم
– استفاده در مکان های با سطوح مات

ارزیابی خیرگی

کمیت خیرگی در انواع اتاق ها با پارامتر UGR که در استاندار EN 12464-1 مشخص شده است، سنجیده و مشخص می شود.
UGR چیست؟
UGR مخفف کلمه (Unified Glare Rating) به معنای درجه خیرگی استاندارد، برای ارزیابی (روانشناختی)خیرگی استفاده می شود. کمیت UGR با استفاده از فرمولی محاسبه می گردد. این کمیت برای تمامی چراغ ها تعریف می شود. مقادیر UGR با استفاده از جدول CIE 117 تعیین می شود.

مقادیر UGR را میتوان در چند دسته بندی کلاس بندی نمود. اما بدین معنی نیست که کدام کلاس از بقیه بهتر است، بلکه بستگی به محل کار دارد.

مقادیر UGR

حدود UGR که نباید از این مقادیرتجاوزکند:

• محیط های رسم فنی 16 UGR ≤
• محیط های مطالعه، نوشتن، تمرین، جلسه و مکان های کامپیوتری 19 UGR ≤
• صنایع دستی و سبک 22 UGR ≤
• صنایع سنگین 25 UGR ≤
• فضاهای باز، نظیر محیط راه آهن 28 UGR ≤
  حدود UGR در استاندارد EN 12464برای انواع فعالیت ها و محیط های کاری مشخص شده است.

پارامتر UGR با استفاده از درخشندگی دیوار و سقف ها (1) و پارامترهای مربوط به تمامی لامپ های محیط (2) محاسبه می گردد.

منحنی روشنایی، متوسط روشنایی چراغ را از زاویه 45 درجه تا 85 درجه مشخص می کند. استاندارد جدید اروپایی مقدار ماکزیمم UGR مجاز برای محیط های اداری را 19 تعیین کرده است که معادل روشنایی 500 لوکس در کلاس 1 می باشد. محدوده ی مجاز استفاده شده در این روش از استاندارد DIN 5035 برای مشخص نمودن خیرگی استفاده شده است.
مقدار روشنایی سقف و دیوار
سقف و دیوار خاموش، احساس ناخوشایندی را به بیننده به دست می دهد. سطوح روشن، فضای اتاق را به خوشایند می کند. استاندارد EN 12464 برای سطوح سقف مینیمم 30 و یا 50 لوکس و برای سطوح دیوار حداقل 75 لوکس روشنایی را لازم می داند. البته این مقادیر برای مکان هایی مانند اداره جات، کلاس های درس و بیمارستان هاست.

روشنایی فضایی

برای افزایش تشخیص پذیری و دید بهتر افراد در محیط ها، از مدل استوانه ای برای شبیه سازی افراد استفاده می شود. بنابراین در راستای ĒZ ، روشنایی باید از 150 لوکس برای ارتباط بهتر بیشتر باشد. شبیه سازی بین دو مدل استوانه ای و افقی دارای نسبتی بین .3 و .6 می باشد.